1. Bối cảnh: điện than trong hệ thống năng lượng toàn cầu

Trong hơn một thế kỷ qua, điện than đã đóng vai trò trụ cột trong phát triển kinh tế của nhiều quốc gia. Nhờ chi phí rẻ và nguồn cung than dồi dào, điện than chiếm tới 35% tổng sản lượng điện toàn cầu (theo IEA 2024).
Tại Việt Nam, điện than hiện vẫn chiếm khoảng 41–43% trong cơ cấu nguồn điện, đóng góp lớn cho tăng trưởng GDP nhưng cũng là nguồn phát thải khí nhà kính cao nhất.

Tuy nhiên, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và cam kết Net Zero vào năm 2050, việc tiếp tục phụ thuộc vào điện than đang đặt ra thách thức lớn về môi trường, sức khỏe và phát triển bền vững.

2. Quá trình sản xuất điện than diễn ra như thế nào?

Điện than được tạo ra khi than đá được đốt trong lò hơi, làm nước sôi và tạo ra hơi nước quay tua-bin phát điện.
Toàn bộ quá trình này – từ khai thác than, vận chuyển, đốt cháy đến xử lý tro xỉ – đều phát sinh chất thải và khí độc hại:

• CO₂, CO, SO₂, NOₓ: là các khí gây hiệu ứng nhà kính và mưa axit.

• Bụi mịn PM2.5: tác động trực tiếp đến sức khỏe con người.

• Tro bay và xỉ than: gây ô nhiễm đất và nguồn nước nếu không được xử lý đúng cách.

• Tiếng ồn và nhiệt thải: ảnh hưởng đến hệ sinh thái xung quanh nhà máy.

Mỗi MWh điện than sản xuất ra trung bình phát thải 900–1000 kg CO₂, cao gấp 2–3 lần so với điện khí và gấp hàng chục lần so với năng lượng tái tạo.

3. Tác động môi trường của điện than

🌫️ Ô nhiễm không khí

Khí thải từ nhà máy nhiệt điện than là nguồn phát sinh SO₂, NOₓ và bụi mịn lớn nhất. Các chất này không chỉ gây mưa axit mà còn làm giảm năng suất cây trồng và tăng tỷ lệ bệnh hô hấp ở người dân quanh khu vực.

Theo báo cáo của World Bank (2023), riêng khu vực Đông Nam Á, các nhà máy nhiệt điện than gây ra khoảng 20.000 ca tử vong sớm mỗi năm do ô nhiễm không khí.

🌊 Ô nhiễm nước và đất

Tro bay chứa kim loại nặng như thủy ngân, asen, chì – khi thấm vào đất hoặc nguồn nước sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và chuỗi thực phẩm.
Tại Việt Nam, mỗi năm các nhà máy điện than thải ra khoảng 15–20 triệu tấn tro xỉ, trong đó chỉ 40–50% được tái sử dụng trong sản xuất vật liệu xây dựng.

🌍 Phát thải khí nhà kính

Ngành điện than đóng góp trên 30% tổng lượng CO₂ toàn cầu. Tại Việt Nam, con số này chiếm hơn 50% tổng phát thải từ lĩnh vực năng lượng. Đây là nguyên nhân chính khiến việc đạt mục tiêu Net Zero 2050 gặp nhiều thách thức.

4. Lý do cần chuyển dịch sang năng lượng sạch

Việc tiếp tục đầu tư vào điện than sẽ khiến Việt Nam đối mặt với:

• Áp lực quốc tế: khi các tổ chức tài chính như WB, ADB, JICA ngừng cấp vốn cho dự án than mới.

• Chi phí môi trường tăng: chi phí xử lý tro xỉ, bồi thường ô nhiễm và chi phí y tế cộng đồng.

• Hiệu quả kinh tế giảm: giá than tăng, nguồn cung nhập khẩu biến động.

• Rủi ro chuyển dịch năng lượng: khi các doanh nghiệp FDI yêu cầu sử dụng 100% năng lượng tái tạo trong chuỗi cung ứng (RE100).

Ngược lại, năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, thủy điện nhỏ, sinh khối đang ngày càng cạnh tranh nhờ công nghệ phát triển và chi phí đầu tư giảm mạnh – chỉ còn khoảng 40–60 USD/MWh, thấp hơn so với điện than ở nhiều khu vực.

5. Định hướng chuyển dịch sang năng lượng sạch tại Việt Nam

Theo Quy hoạch Điện VIII (2023), Việt Nam đặt mục tiêu:

• Giảm tỷ trọng điện than xuống <20% vào năm 2050.

• Tăng công suất điện tái tạo lên 47% tổng nguồn điện.

• Thí điểm thu hồi và lưu trữ carbon (CCS) tại các nhà máy nhiệt điện hiện hữu.

• Phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS) và lưới điện thông minh để hỗ trợ vận hành nguồn điện sạch.

Song song, Chính phủ đang khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào:

• Điện mặt trời mái nhà cho khu công nghiệp,

• Hệ thống giám sát năng lượng thông minh,

• Các giải pháp tiết kiệm năng lượng và đo lường phát thải carbon.

6. Thách thức trong quá trình chuyển dịch

• Chi phí đầu tư ban đầu cao: Hệ thống năng lượng tái tạo đòi hỏi vốn lớn và công nghệ tiên tiến.

• Thiếu cơ sở hạ tầng lưu trữ và truyền tải điện sạch.

• Cơ chế mua bán điện (DPPA) và thị trường carbon vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện.

• Nguồn nhân lực kỹ thuật xanh còn hạn chế so với nhu cầu phát triển nhanh của ngành.

7. Kết luận

Điện than từng là biểu tượng của công nghiệp hóa, nhưng trong thời đại mới – nó đã trở thành rào cản của phát triển bền vững.
Chuyển dịch sang năng lượng sạch không chỉ là xu thế, mà là nghĩa vụ môi trường và cơ hội kinh tế. Với cam kết Net Zero 2050, Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lớn: thay đổi để hướng tới một hệ sinh thái năng lượng xanh, thông minh và công bằng cho các thế hệ tương lai.

Gợi ý cho doanh nghiệp

Để thực hiện lộ trình năng lượng sạch hiệu quả, doanh nghiệp cần giám sát, đo lường và tối ưu hiệu suất sử dụng điện.
Các thiết bị đo năng lượng, cảm biến và data logger thông minh giúp doanh nghiệp theo dõi tiêu thụ điện – giảm phát thải CO₂ và hướng tới sản xuất xanh.
Liên hệ với chúng tôi để được tư vấn giải pháp đo lường năng lượng toàn diện cho nhà máy và hệ thống điện tái tạo của bạn.

Liên hệ Toàn Nhân – Nhà phân phối chính hãng tại Việt Nam để được tư vấn chi tiết và nhận báo giá chính hãng.

• Liên hệ: 0936 294 456
• Email: [email protected]
• Website: https://toannhan.vn/

Công ty TNHH Toàn Nhân Tự hào là nhà phân phối chính hãng của nhiều thương hiệu quốc tế tại Việt Nam.